Wanneer je partner in het autistisch spectrum zit (neurodivers is), zul je waarschijnlijk gemerkt hebben dat de vraag `Hoe voel je je?’ weinig concreets oplevert. Dat kan er gemakkelijk voor zorgen dat je afstand ervaart, dat je het gevoel hebt dat je partner zijn of haar gevoelens niet met je deelt.
Het zit ingewikkelder in elkaar dan je op het eerste gezicht zou denken.
Zelfbewustzijn
Je hebt in je hersenen twee systemen die te maken hebben met je zelfbewustzijn.
Woorden
Het ene systeem heeft te maken met verhalen. Je denkt over jezelf in woorden. Je kunt in woorden weergeven hoe je je voelt, wat je denkt, hoe je in elkaar zit. Je kunt je biografie in woorden vertellen. Je kunt in woorden weergegeven hoe je tegen jezelf aan kijkt.
Dit systeem van zelfbewustzijn heeft in feite altijd met het verleden te maken. Je maakt achteraf een verhaal, in woorden, van je leven.
Voelen
Het tweede systeem heeft geen woorden. In dit systeem voel je alleen. Je kunt het vergelijken met een droom die heel helder leek op het moment van wakker worden, maar die als zand tussen je vingers verdwijnt wanneer je echt wakker wordt en probeert na te vertellen waar de droom over ging. Dit systeem kan beelden gebruiken, in flarden. Maar het zijn vooral gevoelens die hier een rol spelen.
Dit systeem speelt zich af in het heden.
Omschakelen
Wanneer iemand aan je vraagt `Hoe voel je je?’, schakel je razend snel om van het systeem dat in het heden speelt naar het systeem dat in het verleden speelt. Je realiseert je bijvoorbeeld dat je hartslag snel is en dat je een benauwd gevoel hebt. Je bedenkt daarbij dat het vandaag de laatste dag is dat je je aangifte voor de belasting moet doen, waar je altijd tegenop kijkt. Je vertelt dan: `Ik voel me beroerd. Ik ben helemaal op de toppen van m’n zenuwen door die belastingaangifte’.
Wanneer je autistisch bent, zijn er een aantal zaken die verhinderen dat je die schakeling kunt maken.
De twee systemen bij autisme
Schakeltijd
In de eerste plaats hebben autistische hersenen veel langer `schakeltijd’ nodig dan niet-autistische hersenen. Dat heeft er mee te maken dat je je, wanneer je autistisch bent, van veel meer details bewust bent. Al die details zitten in je bewustzijn, Je denkt er over na. Dat betekent dat je werkgeheugen als het ware vol is. Je kunt je voorstellen dat je dat werkgeheugen eerst naar het lange termijn geheugen moet wegschrijven, of leegmaken, voor je je aan iets anders kunt wijden.
Buiten en binnen
Daar komt nog bij dat je zintuigen je voortdurend informatie van buiten doorgeven (die, zoals gezegd, met veel meer details in je bewustzijn terecht komen). Om te `luisteren’ naar je gevoelens, moet je je blik in feite bewust naar binnen richten. Dan kun je proberen te voelen wat je daar voelt.
Om die blik naar binnen te richten, moet je naar dat tweede systeem proberen te luisteren. De vraag `Hoe voel je je?’, zit dat in de weg. Er wordt immers een antwoord verwacht. Om antwoord te geven moet je het eerste systeem van zelfbewustzijn gebruiken.
Context
Dan is er nog iets. Wanneer je snel schakelt om te verwoorden hoe je je voelt, gebruik je daar ook de context van de situatie bij. In het voorbeeld was dat de aangifte bij de belastingdienst.
Wanneer je autistisch bent, is het veel moeilijker om de context van een situatie `bij de hand’ te hebben. Je hoofd zit vol details die je op dat moment waarneemt, of waar je op dat moment aan denkt. Het is heel moeilijk om razendsnel na te gaan wat er allemaal relevant zou kunnen zijn.
Wanneer je niet autistisch bent gaat dat vanzelf, en daarom is het moeilijk je voor te stellen dat iemand dat niet kan bedenken. Maar het is echt zo.
Hoe dan?
Het zou kunnen zijn dat je een antwoord krijgt wanneer je heel lang wacht. Je partner zou dan de tijd moeten krijgen de blik naar binnen te werpen. Je partner zou moeten proberen te voelen, via het tweede systeem, hoe het er voor staat. Vervolgens zou je partner heel langzaam moeten overschakelen naar het eerste systeem, en dan proberen te verwoorden wat hij of zij heeft gevoeld.
In de praktijk is dat vaak onhaalbaar.
De directe vraag `Hoe voel je je?’ heeft vaak weinig zin, bij een autistische partner. Het werkt beter wanneer je je afvraagt waarom je het wilt weten. Misschien ben je bang dat je partner boos op je is. Dan zou je een concrete vraag kunnen stellen: `Heb ik iets gedaan dat je vervelend vond?’, bijvoorbeeld. Als je wilt weten hoe je partner zich voelt om te kunnen beslissen of je samen naar de stad zult gaan of alleen, kun je beter direct vragen `Wil je samen met mij naar de stad of zal ik alleen gaan?’
Het is lastig om die vraag `Hoe voel je je?’ (en soortgelijke vragen) uit te bannen, maar het zal de relatie een stuk plezieriger maken.